برداشت از کتاب آداب گفت و گو نوشته رضا هوشمند، انتشارات مشق شب
دنیای ناشناخته، وسیع و رمز‌آلود و در عین حال جذابِ اینترنت و ابزار ارتباطی آن، با چنان شتابی یک‌باره آمد و افتاد در جامعه‌ای که، عادت به آهستگی و متانتِ بیشتری داشت.
آخرین خبر را از روزنامه می‌خواندیم و آنان که به تلوزیون و رادیو به عنوان رسانه موثق اعتماد داشتند؛ اخبار ساعت دوی عصر و هشت و نیم شب را به هیچ قیمتی از دست نمی‌دانند.
مردم عادت داشتند مرجع خبر را هم قبل یا بعد از انتقال اخبار لو بدهند.
-از اخبار رادیو شنیدم.
-در تلوزیون دیدم.
-روزنامه نوشته بود.
-در خبرگزاری‌ها خواندم(برای آن‌ها که دسترسشان به اینترنت بیشتر بود)
و یک پایگاه قوی به نام شایعه، که گاهی قدرتش از خبرگزاری‌ها هم، بیشتر بود و هست،
-فلانی گفته است(فلانی که از بچه‌های بالاست).حال اینکه صحت دارد یا ندارد مهم نبود جذابیت خبر به نحوی بود که راوی را ترغیب به انتشار آن می‌کرد.
گنجایش ذهن و سطح پذیرش هنوز در سطح همین چند رسانه بود که اینترنت آمد.
خب دنیای بزرگی داشت و دارد. ولع و عطش مردم برای دانستن خبر، کسانی را به سمت تجهیز این ابزار قوی سوق داد. موتورهای جستجو آمدند و با مرور زمان کارآمدتر شدند. دیگر این اخبار نبودند که می‌آمدند و در خانه‌ها را می‌زدند و خودشان را از پنجره روزنامه و صدا و سیما نشان می‌دادند. این مردم بودند که دنبال خبر می‌دویدند.
هنوز هم چنین است. رسانه امروز با قدرت عنان گسیخته در پردازش، مخابره، بازخورد‌گیری و … نه یک سویه که چند وجهی است.
دیگر تعریف بنگاه‌های خبری، خبرگزاری‌ها، منابع خبری با تعریف انحصاری دیروز متفاوت شده است.
هر شخص یک خبرگزاری است؛ کجای دنیا؟ هرجایی که از امکان نرم افزاری و سخت افزاری برای تهیه، تولید و مخابره خبر برخوردار باشد. یعنی همه کره زمین و حتی پیرامون آن فرصت و امکان رسانهای محیاست.
در این فضا و با اینچنین امکاناتی مردم به دلیل جا ماندن از تکنولوژی شتابنده معمولا مصرف کنندگان چشم و گوش بسته‌ای هستند که با گذشت زمان و تحمل بسیاری تاوان، تازه آموزش مهارت‌های استفاده از نرم افزاری و سخت افزاری دنیای دریده و بی در و پیکر اینترنت و فضای مجازی را در دستور کارش قرار می‌دهد.
گفت‌و‌گو همان نجات بخش انسان سردرگم امروز در فضای مجازی حضور دارد و با اینکه عنوان مجازی به آن اطلاق می‌شود سازمان دهنده و تعیین کننده ارتباط‌های حقیقی است.
گفت‌و‌گو در زندگی را از ابعاد مختلف در کتاب آداب گفت‌و‌گو بررسی کردیم. اکنون زمان توجه به فضای مجازی و آداب حضور در شبکه‌های مختلف اجتماعی است.
به عنوان یک انسان به جهت نیاز و تمایل در برخورداری از موهبت‌های زندگی اجتماعی ناگزیر هستیم کم یا زیاد، درست یا غلط و آداب‌دان و بی‌ادب در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی فعالیت داشته باشیم.
حال سئوال اینجاست آداب گفت‌و‌گو و معاشرت در فضای مجازی کدامند؟
مبنای اصلی آداب گفت‌و‌گو در فضای مجازی این است که در هر شرایطی به مخاطبتان توجه داشته باشید و با رفتارتان این توجه و احترام را به او نشان دهید. اگر لحظه‌ای مکث کنید و خودتان را جای طرف مقابل بگذارید و به این فکر کنید که آن شخص با چه نوع ارتباط اینترنتی مواجه خواهد شد و چطور در مورد شما فکر می‌کند، می‌توانید قدم موثری در جهت جلوگیری از سوء تفاهم‌ها و ایجاد دلخوری‌ها در دیگران بردارید.
1.دریافت و ارسال پیام و ارتباط در فضای مجازی یک ارتباط انسانی است.
دریافت و ارسال پیام و گفت‌و‌گو به هر نوعی در فضایی مجازی با مخاطبی یک انسان صورت می‌گیرد و آن سوی ارتباط یک انسان است. پس با دانستن این مطلب همان احترام، ارتباط و قاعده‌ای که در حالت فیزیکی و دیداری برای او قائل می‌شوید در فضای مجازی هم رعایت کنید. هرگز فراموش نکنید پشت هر پیغامی یک انسان و یک ارتباط انسانی است. در محیط اینترنت محترم باشید و با نزاکت رفتار کنید.
2.واضح و روشن گفت‌و‌گو کنید.
از آنجایی که فضای اینترنت خاص، متفاوت و بی مانند است و با گفتوگوهای حضوری و تلفنی متفاوت است پس تا حد امکان باید شفاف و واضح گفت‌و‌گو کرد. چراکه تنها وسیله در اختیارتان کلمات و نوشتن است و ابزاری همچون زبان بدن، نگاه و لحن را ندانید تا منظورتان را سوار بر آن ارائه دهید. پس در فضای اینترنت یکی از معیارهایتان شفافیت و وضوح در گفت‌و‌گو و بیان ساده و بدون کنایه و پیچیدگی است.
پیامی که بناست ارسال کنید را آماده کرده و مجددا از نظر منظور، طرز بیان، شفافیت و وضوح بررسی کنید. نداشتن غلط‌های املایی و انشایی و رعایت قواعد نشانه‌گذاری به جایگاه پیام شما می‌افزاید و در یک ارتباط مستقیم شما را هم به درستی و شایستگی معرفی می‌کند.
۳.در فضای مجازی همان باشید که در ارتباط‌های اجتماعی هستید.
آنچه را در حضور افراد بر زبان می‌آورید را در فضای مجازی بیان کنید. بسیاری از گفت‌و‌گوها مخصوصا در گروه‌های بزرگِ نرم افزارهایِ پیام رسان، اصلا شبیه گفتوگوهای حقیقی نیست. آدم‌هایی را دیده‌ام که در فضای مجازی برای هم شاخ و شانه کشیده‌اند و بگیر و ببند داشته‌اند و در فضای حقیقی با لبخند و گفت‌و‌گویِ خوب، ارتباط گرفته‌اند. در فضای مجازی بعضی رفتارها و گفتارها عکس‌العملِ سوء برداشت و انتقال ناقصِ پیام است. اگر در فضای مجازی شاهد ارتباط و گفت‌و‌گوی ناسالم بودید با بیان شفاف مطالب و اجتناب از کنایه، شکایت و نیش در کلام و تحقیر مخاطب، گفت‌و‌گوی منحرف شده را به سمت هدف و منظور اصلی بازگردانید. بسیاری از گفتوگوهای فضای مجازی با برنامه‌ریزی می‌تواند منتج به ارتباط حضوری در مجامع و محیط‌های عمومی شود؛ پس مطالب حل نشده و شبه‌انگیز را به دیدارهای حضوری واگذار کنید و اگر ارتباط حضوری مقدور نیست در همان فضای مجازی با محترمانه‌ترین وجه موضوع را حل و فصل کنید.
۴.فضای مجازی حاوی دریایی از اطلاعات است، اگر برداشت از منبعی دارید امانت دارانه ارجاع دهید.
اگر اطلاعاتی را از منبع دیگری می‌گیرید آن را به کتاب، مقاله یا منبع اینترنتی و شخص مربوطه ارجاع دهید و در صورت امکان لینک و عامل اتصالی بین پیام و منبع آن برقرار کنید. گفت‌و‌گوی سالم زمانی شکل می‌گیرد که حواشی و متن پیام‌های ارسالی و دریافتی با همه مستندات و منابع قابل بررسی باشد. بریده یک پیام از سخنان یک شخص شاید نتواند منظور اصلی نویسنده را بیان کند و با بیان منبع و محل ارجاع فرصت کندو‌کاو و بررسی بیشتر به مخاطب داده می‌شود و او را از بسیاری از برداشت‌های سوء دور می‌کند. این مهم یک حُسن دیگر هم در درونِ خود مستتر دارد؛ مخاطبان فضای مجازی با دیدن و شنیدن بریده‌ای از سخنان و یا گفته‌های شخص، در مقام نظر دادن و رد و قبول نظر، بر نخواهند آمد و نظرشان را به رویت و شنیدن و خواندن پیام کامل شخص موکول خواهند کرد.
- اگر بگویم ممکن است گفت‌و‌گوی شما در فضای مجازی تا ابد خواهد ماند چه می‌کنید؟
درست است. یک بار دیگر مطلب را بخوانید، غلط‌هایش را بگیرید، خودتان را جای مخاطب و مخاطبان بگذارید، کنایه و نیش در کلام و تحقیر و بد گفتن‌ها را حذف کنید. آنچه می‌ماند سخن صریح ساده و شفاف شماست که اجازه دارد تا ابد بماند و با شما رستگار شود.
۶.پیام‌های جدی و زنهار دهنده‌اتان را چگونه تنظیم می‌کنید؟
گاهی ملزم به ارسال پیامی هستید که در آن واکنشی جدی به رفتار، گفتار و عملکرد شخصی دارید؛ این پیام را چگونه تنظیم و ارسال می‌کنید؟
جایی دیگر هم در ارسال پیامک با گوشی همراه از شما خواستم متن پیامتان را در صفحه یاداشت شخصی تهیه، تنظیم و نهایی کنید و پس از یک زمان معقول دوباره بازخوانی کرده و سپس به ارسالش اقدام کنید. در ارسال پیام جدی و زنهار دهنده و خشونت‌آمیز ضرورت بازخوانی را بیشتر و محکم‌تر می‌کند. پیام را در صفحه یاداشتتان تنظیم کنید و بعد از بازخوانی سوای دقت در شفافیت کلام، دوری از تحقیر و توهین و … ؛ به نکته مهمی دقت کنید؛ پیش از ارسال پیام به این پرسش پاسخ دهید.
آیا پیام زنهار‌دهنده، جدی و خشونت‌آمیز شما “شایسته” تنظیم شده است یا “ناشایست”؟
اگر پاسختان ناشایست است حتما دوباره به صفحه یاداشت شخصی خود بازگردید و پیام را طوری تنظیم کنید که هم هدف از آن گم نشود و هم اینکه از معیارهای گفت‌و‌گوی مودبانه و شایسته دور نباشد.
- یک موضوع را پی بگیرید و تا حصول نتیجه در موضوع بمانید.
در گفتوگوهای حضوری افرادی را مقابلتان خواهید داشت که “منحرف کنندهها” لقب گرفته‌اند. منحرف‌کننده‌ها توانمندی زیادی در طرح موضوع‌های دارند که در مسیر گفت‌و‌گوی اصلی نیست و در نهایت گفت‌و‌گو را از مسیر سالم و موثرش دو می‌کنند. آنجا خواهیم گفت منحرف کنندهها گاهی بحث‌های فرعی خوبی هم مطرح می‌کنند که جذاب هم هست اما از آنجا که در مسیر گفت‌و‌گو نیست باید آن‌ها را مدیریت کرد.
در فضای مجازی هم اگر در صفحه شخصی کسی و یا گروه‌های شکل گرفته در پیام رسان‌ها مشغول گفت‌و‌گو پیرامون موضوعی هستید روی موضوع اصلی بمانید. ماندن در موضوع اصلی، منجر به درک موضوع مورد بحث و در نتیجه قابل درک ساختن گفت‌و‌گو می‌شود. نکته باریک در پیام‌های زنجیره‌ای و مبتنی بر موضوع در مخاطب یا مخاطبان آن است. گاه ممکن است در یک گروه بزرگ قرار دارید و پرداختن به موضوع اصلی با یک یا چند نفر محدود از افراد گروه منجر به خستگی و گرفته شدن وقت دیگر اعضا شود، باید به طریق دیگری ادامه گفت‌و‌گو داشته باشید. مثلا اگر مقدور است در صفحه شخصی فرد یا افراد پیگیر موضوع باشید.
- سرتان را بلند کنید و به اطرافتان نگاه کنید.
به طرافتان نگاه کنید و حواستان به فرد و یا افرادی که همراتان هستند باشد. نخست بدانید که یک نفر همراه هم یعنی یک جامعه دو نفره و شما ملزم به رعایت آداب رفتاری و گفتاری در آن هستید. اگر همراه دارید دائما مشغول چک مردن ایمیل و پیام رسانهای کامپوترتان نباشید. ارتباط شما و اطرافیانتان با این رفتار قطع می‌شود و گفت‌و‌گوی خاموشی شکل می‌گیرد که در آن دائما شما بدون اجازه از گفت‌و‌گو بیرون می‌روید و باز می‌گردید و در نهایت تکرار این رفتار ارتباط شما و مخاطبتان را دچار نقد، نقص و سردی می‌کند.
9.عکس پروفایل و توضیحات درباره خودتان را با دقت انتخاب کنید. چراکه گویای شخصیت، دیدگاه و طرز فکر شماست. بسیاری از گفت‌و‌گوها هم در ارتباط‌های حقیقی و هم فضای مجازی متاثر از اولین برداشت‌هاست و عکس پروفایل و توضیحات صفحه شخصی نخستین منبع برای شناخت و معارفه در گفت‌و‌گو خواهد بود.
- مهارت تشخیص خبر موثق از خبر دروغ و شایعه را بیاموزید و صرفا به جهت جذابیت یا حساسیت متن خبر، نسبت به باور آن و سپس بازنشر آن اقدام نکنید(خبر موثق منبع دارد، تنظیم خبری استاندارد دارد، گوینده دارد، زمان و مکان مشخص دارد و از همه مهم‌تر منابع رسمی آن را تایید می‌کنند)
