آموزش مهارتهای زندگی به کودکان کم توان ذهنی یکی از دغدغه های والدین آنان است. همه والدین دوست دارند فرزندانشان کارهای روزمره زندگی خویش را به طور مستقل انجام دهند. اما قبل از شروع آموزش مهارت زندگی در مرحله اول باید برای خودمان مشخص شود:
مهارت زندگی چیست؟
از چه اجزایی تشکیل شده است؟
برای آموزش مهارت های زندگی به کودکان کم توان ذهنی، او چه پیش نیازهای باید کسب کند؟
مهارت زندگی چیست؟
اصطلاح مهارت زندگی، برای خیلی از ما آشناست به نظر تعریف مهارت زندگی دشوار به نظر نمی رسد: مهارتهایی هستند که به انسانها فارغ از هر نوع تفاوتی برای زندگی بهترکمک کنند.
انواع مهارتهای زندگی
معمولا ۱۰ مهارت را به عنوان مهارتهای زندگی معرفی میکنند مهارتهای مانند مهارت حل مسئله، تصمیم گیری، خودآگاهی، تفکر نقاد، تفکر خلاق، مهارت برقراری ارتباط موثر، مهارت ایجاد و حفظ روابط بین فردی، همدلی کردن، مهارت تنظیم هیجان، مهارت مقابله با استرس جز مهارت های زندگی هستند.
شاید در ابتدا تعجب کنید و با خودتان بگوید کسب این مهارت ها به درد بچه های کم توان ذهنی نمی خورد!!!
آموزش مهارت های زندگی به کودکان کم توان ذهنی، کارنشدنی است!!!
اما ما معتقدیم می شود!!!
هر انسانی متناسب با توانایی که دارد میتواند انواع مهارت را به اندازه توانش کسب کند!!!
البته باید در روش آموزش نیز دقت داشت و به تفاوت های فردی حین آموزش توجه کرد!!!
در مسیر آموزش نباید درگیر کلیشه ها شد!
هر فردی ویژگیهای منحصر به فردی دارد که باید در مسیر آموزش آنها را شناخت و در موقعیت های متناسب از آنها استفاده کرد!!!
هر یک از این مهارت‌ها اهمیت خود را داشته و یادگیری هر کدام از آنها نیاز به تلاش، پشتکار و صرف وقت زیادی دارد. در نهایت یادگیری این مهارت‌ها باعث موفقیت فرد با هر نوع تفاوتی در زندگی می‌شود.
مهارت حل مسئله
در این مهارت فرد یاد می‌گیرد در هنگام بروز مشکل و مسئله در زندگی تعریف دقیق از مشکل خود ارائه داده و راه حل‌های متعدد آن را شناسایی و بررسی کند. بعد از آن باید یکی از راه حل‌های مناسب را انتخاب کرده و آن را اجرا کند. فرد باید بتواند حل مسئله را کاملاً ارزیابی کند و در هنگام بروز مشکل دچار اضطراب و دغدغه نشود و به روش‌های غیر سالم و مشکل ساز روی نیاورد.
حتما با این تعریف حل مسئله خیلی تعجب کردید که چطور ممکن هست بچه های کم توان ذهنی این مهارت را کسب کنند؟
برای آموزش مهار حل مسئله در ابتدا از موقعیت های طبیعی که کودک در طول روز بارها با آن مواجه است شروع میکنیم!!!
آموزش مهارت حل مسئله با دستشویی رفتن
شما برای آموزش مهارت حل مسئله میتوانید از موقعیت دستشویی رفتن استفاده کنید تا کودک به طور عملی با این مهارت آشنا شود به طور مثال به او بگوید:
آدم ها وقتی دستشویی دارند به دستشویی می روند( اگر کودک مهارت کلامی نداشت از او بخواهید با اشاره به شما نیاز خود را بگوید مثلا با دست به دستشویی منزل اشاره کند و…)
زمانی که وارد دستشویی شدید در را ببندید( روزهای اول برای آموزش نیاز است که کودک در را بندد تا موقعیت دستشویی آشنا شود و سپس از او بخواهید در را ببندد)
در دستشویی زمانی که در بسته شد شلوار خود را پایین می کشیم( کودک نیاز است که مفاهیم بالا و پایین را بداند و در ضمن مهارت انگشتان او تقویت شده باشد تا بتواند زیپ یا دکمه شلوار را باز یا ببندد)
وقتی دستشویی تمام شد با استفاده از آب خود را بشورید( معمولا این کار نیاز به آموزش بیشتری دارد و معمولا در ابتدا از عروسک ها استفاده می کنیم تا کودک به طور عملی با اینکار آشنا شود وسپس بعد از چند جلسه که خودمان این کار را انجام دادیم از او میخواهیم خود به تنهایی انجام دهد البته روزهای اول معمولا این کار را تمیز انجام نمی دهند نیاز است که والدین و مربیان با حوصله باشند تا کودک توانایی لازم را کسب کند)
سپس شلوار را بالا می کشید!!!
زیپ و دکمه شلوار را می بندیم!!!
لباس هایمان را مرتب می کنیم !!!
از دستشویی خارج می شویم!!!
مراحل را پیچیده کنید!!!
زمانی که کودک این کار را به خوبی آموخت مسئله را برای او پیچیده تر می کنید به طور مثال به هنگام مراجعه به کلینیک یا پارک از او بخواهید دستشویی را با علائم تابلو دستشویی پیدا کند، البته در ابتدا این کار با هم انجام دهید تا کودک بتواند مهارت لازم را کسب کند.
سپس برای دستشویی رفتن به مناطقی بروید که نیاز به ایستادن در صف باشد تا کودک بتواند در موقعیت های مختلف راهکار برای مسئله خود پیدا کند. به او بگوید دیگران در صف ایستاده اند من آخر صف میایستم و منتظر می مانم، اشکالی ندارد نوبت به هم میرسد!!!
این کار را برای همه فعالیت های روزمره او انجام دهید تا او مهارت حل مسئله را به خوبی بیاموزد. آموزش مهارت های زندگی به کودکان کم توان ذهنی نیاز به حوصله و خلاقیت دارد در این کار عجول نباشید!!!
مهارت تصمیم گیری
همه ما در زندگی با مسائلی رو به رو می‌شویم که ما را در معرض تصمیم گیری یا به عبارتی انتخاب از بین دو یا چند چیز وادار می‌کند. به بیان دیگر تصمیم گیری، انتخاب راه حل مناسب برای حل یک مسئله است. در اینجا است که مهارت تصمیم گیری به کمک فرد می‌آید. تصمیم گیری از طریق فرایند شهودی و استدلال و یا ترکیب هر دو اتفاق می‌افتد. برای آموزش مهارت های زندگی به کودکان کم توان ذهنی مثل مهارت تصمیم گیری از موقعیت لباس پوشیدن استفاده کنید. به او بگوید: مثلا میخواهیم به خانه مادر بزرگ برویم، کدوم لباس مناسب است؟
روسری زرد یا روسری آبی را بپوشم؟
زمانی که ارتباط گرفتید به او بگوید او دوست دارد چه لباسی بپوشد( البته ها را مقابله او بگذارید تا حق انتخاب داشته باشد)
مهارت خود آگاهی
در خودآگاهی، فرد به شناختی از توانایی و ضعف‌ها، ترس‌ها و نیازهای خود میرسد و میتواند آنها را مدیریت کند. فرد با داشتن مهارت خود آگاهی می‌آموزد چه شرایطی برای وی خوشایند و چه موقعیت‌هایی استرس‌زا است.
برای آموزش مهارت زندگی به کودکان کم توان ذهنی از جمله مهارت خود آگاهی میتوان از موقعیت مهمانی رفتن استفاده کرد و به او آموخت.
مهارتهای تخمین زدن و پیش‌بینی کردن کودکان را تشویق کنید. از آنها سؤال‌هایی نظیر اینکه «چقدر ممکن است تکلیف آنها در منزل طول بکشد؟» و «چقدر بازی آ‌ها طول خواهد کشید؟» بپرسید و آن را ثبت کنید. سپس از آنها بخواهید به عقب برگردند و صحت پیش‌بینی‌های خود را ارزیابی کنند. برای اینکار میتوانید از ساعت شنی استفاده کنید اگر کودک شما توانایی درک زمان ندارد.
مهارت تفکر نقاد
در این مهارت فرد یاد می‌گیرد اطلاعات موجود درباره مسائل مختلف را با استفاده از تجربه‌ها، شناسایی و بررسی ارزش‌های اجتماعی گروه‌های هم سن و رسانه‌ها تحلیل عینی کند. در این صورت است که فرد میتواند اطلاعات درست را تشخیص داده و به درک درستی از وقایع برسد.
برای آموزش این تفکر نیاز است از قصه گویی استفاده کنید برای او داستان‌هایی با پایان مبهم تعریف کنید. چنین داستان‌هایی در مقایسه با آن‌هایی که نتیجه‌شان قابل انتظار است، بچه‌ها را به تحلیل بیشتر وا می‌دارند. مثلا قصه‌ای برای او تعریف کنید و بگویید به نظرت آخرش چه می‌شود؟ یا بگویید: «به نظرت اگه قهرمان داستان این کار رو نمی‌کرد چی می‌شد؟» یا «تو اگه جاش بودی چی کار می‌کردی؟» متناسب با درک او سوالات را مطرح کنید.
مهارت تفکر خلاق
داشتن تفکر خلاق یا خلاقیت یکی از مهارتهای اصلی و سازنده است که میتواند فرد را در رسیدن به مهارتهای اتباطی و تفکر نقادانه یاری کند. در این مهارت زندگی، فرد یاد می‌گیرد متفاوت فکر کرده و با دید دیگری به مسائل نگاه کند.؛ تجربه‌های متفاوتی را کسب کرده و به راه‌حلی برسد که مختص خودش است.
برای آموزش تفکر خلاق از نقاشی انگشتی،کار با سفال، کار چاپ، بازی با نشاسته با انگشتان و … استفاده کنید اینکارهای خلاقیت افراد را تقویت می کنند.
مهارت برقراری ارتباط موثر
در این مهارت فرد راه‌های برقراری ارتباط موثر با دیگران را می‌آموزد . یاد می‌گیرد چگونه به صحبت‌های دیگران گوش داده و موقعیت آنها را درک کند. یا اینکه در مقابل، نیاز و احساس خود را بیان کرده و بتواند به حس رضایت دوطرفه و متقابل برسد.
برای آموزش برقراری ارتباط موثر نیاز است که گام به گام به او آموزش دهیم به طور مثال زمانی که کودک به کلاس مدرسه یا توانبخشی می رود بهتر است به او نحوه شروع گفتگو را بیاموزیم به او بگوییم:
اول اجازه می گیریم بعد حرف می زنیم
اول اجاز می گیریم بعد بیرون می رویم
اجازه گرفتن خوب است
مهارت ایجاد و حفظ روابط بین فردی
این مهارت به افراد کمک می‌کند ارتباط موثری با دوستان، افراد مختلف و اعضای خانواده خود داشته باشد. مرز روابط را مشخص کرده و با دیگران همکاری کند. برای آموزش مهارت های زندگی به کودکان کم توان ذهنی از جمله مهارت ایجاد و حفظ روابط بین فردی میتوان از نمایش استفاده کرد مثلا وضعیت کلاس را در منزل شبیه سازی کنید و به او در حین بازی بگویید:
بعضی وقت ها صدای من در مدرسه بلند است دوستانم اذیت می شوند
سعی می کنم از این به بعد با صدای بلند صحبت نکنم
زمانی که با دیگران صحبت می کنم به صورت آنها دست نمی زنم تا به من نگاه کنند!!!
من می توانم به آرنج او بزنم و بگویم چه خواسته ای از او دارم!!!ا
مهارت همدلی کردن
همدلی کردن یعنی نحوه و شیوه درک احساسات دیگران. در این مهارت زندگی، فرد یاد می‌گیرد در موقعیت‌های مختلف احساس دیگران را درک کند، تفاوت‌های فردی را پذیرفته و روابط بین فردی خود با دیگران را ارتقا دهد.
برای آموزش مهارت های زندگی به کودکان کمک توان ذهنی از جمله همدلی کردن میتوان از عروسک های او استفاده کرد تا با هم نمایش اجرا کنیم و حین کار به او مهارت همدلی را بیاموزیم و به او بگویم:
زمانی که به وسایل دیگران بدون اجازه دست بزنیم آنها ناراحت می شوند
برای اینکه آنها ناراحت نشوند یا ناراحتی شان کمتر شود معذرت خواهی می کنیم.
مهارت تنظیم هیجان
دراین مهارت زندگی، فرد هیجانات خود را شناخته و میتواند تاثیر آنها بر رفتار از جمله بروز خشم را مدیریت کند. در این توانایی فرد میتواند در شرایط مختلف هیجانات خود را بالا و پایین برده و آن را کنترل و تنظیم کند. این مهارت باعث عملکرد بهتر سیستم هیجانی و حفظ سلامت فرد می‌شود.
برای آموزش این مهارت نیاز است که کودک، انواع احساسات را بشناسد و بداند در چه موقعیت های میتوانند آن احساسات را بروز دهد. برای آموزش مهارت های زندگی به کودکان کم توان ذهنی از جمله مهارت تنظیم هیجان نیاز است که به طور جزیی هیجانات مختلف را به او بیاموزیم مثلا به او بگوید:
بعضی وقت ها که عصبانی هستیم دیگران را میزنم اما زدن دیگران انتخاب خوبی نیست!!!
زدن به دیگران آسیب میزند ما دیگران را نمی زنیم.
وقتی عصبانی می شویم آب میخوریم این انتخاب خوبی است!!!
این کار را در قالب بازی مانند خاله بازی، عروسک بازی انجام دهید تا کودک متوجه شود!!!
بعضی از کودکان به دلایل مختلف امکان دارد به دلیل مصرف داروهای مختلف دچار عصبانیت های شدیدی شوند در این زمان هم متناسب با توانایی کودک به کنترل هیجان را می آموزیم!!!
مهارت مقابله با استرس
در این مهارت فرد با نحوه مقابله با فشارها و استرس‌های زندگی آشنا شده و میتواند با آن مقابله کند. فرد یاد می‌گیرد پریشانی استرسی خود را کم کرده، از روبه‌رو شدن با موقعیت استرس‌زا خودداری کند و مهارت مقابله سالم با مشکلات را یاد بگیرد. برای آشنایی با راه مقابله با استرس از نمایش و قصه استفاده کنید و در حین نمایش به او بگویید:
بعضی وقت ها در انجام بعضی از کارها استرس می گیریم
شاید گریه کنیم یا حرف تکراری بزنیم یا کسی را بزنیم!!!
اما می توانیم آرام و ساکت باشیم و از دیگران کمک بخواهیم
یا در این مواقع سه بار نفس عمیق بکشیم!!!
با اینکار حالمان خوب می شود.
کلام آخر
آموزش مهارت های زندگی به کودکان کم توان ذهنی، باعث تقویت عزت نفس کودکان با نیازهای ویژه می شود. در ابتدا نیاز به انرژی زیادی دارید اما در آخر اگر مسیر را به درستی طی کرده باشید نتیجه زحمات خود را خواهید دید. برای طی کردن این مسیر نیاز به متخصص آشنا به کودکان کم توان ذهنی دارید.
#کودکان کم توان ذهنی
# روزنگار مشق شب:
#روزنگار #تقویم #تقویم مشق شب #رویدادتاریخی #رویدادمذهبی #رویدادملی #ولادت #وفات
4.مرداد:
#روز بزرگداشت شیخ صفی الدین اردبیلی
#روزکار آموز
5.مرداد:
#سالروز عملیات افتخار آفرین مرصاد
#روز قدردانی از مدیر سیستم
#روز میلک‌شیک قهوه
#روز استقلال افراد کم توان