علی رمضانی مدیرعامل خانه کتاب با اشاره به برخی فهرست‌های منتشر شده از پرفروش‌های کتاب در بازار، این فهرست‌ها را غیرواقعی خواند و گفت: این فهرست‌ها معمولا با آمارهای موجود در خانه کتاب همخوانی ندارد و بیشتر پروپاگاندای رسانه‌ای برای پرفروش کردن است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی مشق شب و به نقل از خبرگزاری تسنیم، صنعت نشر در کشور ما مسیری پرچالش و پرفرازونشیب را گذرانده است، مسیری که در ابتدای هر دولت برخی موانع و چالش‌های آن برطرف شده است و طبیعتاً در پایان فعالیت آن دولت نیز موانع و چالش‌های دیگر پیشِ‌روی این صنعت نحیف قرار دارد، مؤسسه خانه کتاب به‌عنوان مهمترین زیرمجموعه معاونت فرهنگی وزارت ارشاد در حوزه تولی‌گری و سیاست‌گذاری حوزه کتاب پس از جراحی گسترده در مؤسسات زیرمجموعه این معاونت در سال 99 با نام مؤسسه خانه کتاب و ادبیات ایران با سلسله مسئولیت‌های گسترده‌تر فعالیت خود را ادامه داد. با تغییر دولت، آبان ماه 1400 سکان این مؤسسه به دستان مدیر جوان مجموعه سپرده شد. علی رمضانی مدیرعامل مؤسسه خانه کتاب و ادبیات ایران از ابتدای حضور در این مؤسسه با چند چالش جدی مواجه بود؛ اول اینکه بسیاری از فعالیت‌ها تحت تأثیر شیوع کرونا قرار گرفته بود و در این میان نمایشگاه مجازی کتاب تهران محصول همین دوران بود، نمایشگاهی که رمضانی ادامه یافتن آن و برگزاری همزمان با نمایشگاه کتاب تهران را یکی از اقدامات انجام‌شده دوران مدیریت خود می‌داند. در آستانه دوسالگی حضور رمضانی در مؤسسه خانه کتاب و ادبیات ایران خبرگزاری تسنیم، در گفت‌وگویی به بررسی عملکرد این دو سال و سیاست‌ها و اهداف پیش‌ِرو پرداخته است، رمضانی در این گفت‌وگو ضمن اشاره به مسیر طی‌شده از تصمیمات و سیاست‌گذاری‌های جدید برای ورود به حوزه مهم و تأثیرگذار کودک و نوجوان، برگزاری جایزه ملی کتاب کودک، تغییر و اصلاح نگاه برای حضور صنعت نشر در محیط‌های بین‌المللی، سامانه خرید از کتابفروشی‌ها، وضعیت توزیع و مصرف کاغذ ایرانی و… سخن گفت.
بخش نخست این گفت‌وگو پیش از این در تسنیم با تیتر «اضافه‌شدن جایزه ملی کتاب کودک و نوجوان به جوایز خانه کتاب» منتشر شده‌است.
بخش دوم این نشست به شرح ذیل است:
اجازه دهید برویم سراغ طرح اصلی یکسال اخیر خانه کتاب و ادبیات ایران یعنی طرح سامانه خرید از کتابفروشی، طرحی که موافقان و مخالفان زیادی دارد، موافقان بر این باورند که هنوز در ابتدای راه است و در درازمدت به یکی از طرح‌های جدی دولت در حمایت از صنعت نشر منجر خواهد شد و برکات فراوانی دارد، در مقابل مخالفان معتقدند این طرح حالا شکست خورده و با تغییر دولت ملغی می‌شود، تنها این میان بودجه‌های دولتی به هدر رفته است، در عین حال در یکسال گذشته نزدیک به 200 کتابفروشی از همان آمار 3 هزار و500 کتابفروشی فعال و 8 هزار کتابفروشی ثبت شده سراسر کشور عضو سامانه شده‌اند که برخی نیز حضوری فعال ندارند، به نظر شما این طرح اکنون در چه وضعیتی به سر می‌برد، پیشرفتی داشته یا خیر؟
اول اینکه بیشترین آمار شرکت‌کنندگان در طرح‌های فصلی نیز در نهایت به هزار کتابفروشی نیز نمی‌رسید. اساسا وقتی در چنین طرح‌هایی ما کتابفروشی‌ها را شمار می‌کنیم، تعداد کتابفروشی‌هایی که فعال هستند و می‌توانند با فضای مجازی خود را به مخاطب متصل کنند، زیاد نیست؛ شاید در همان تعداد هزار کتابفروشی باشد، البته می‌توانیم 3500 کتابفروشی تقریبا فعال را با کمتر از 200 کتابفروشی عضو سامانه مقایسه کنیم، اما منطقا باید هزار کتابفروشی مجهز به فروش مجازی را با کمتر از 200 کتابفروشی عضو مقایسه کنیم، که البته این رقم در دوره اوج یعنی در ایام برقراری فروش حضوری به 400 کتابفروشی رسیده بود. در عین حال بد نیست بپرسیم که در ابتدای طرح‌های فصلی چند کتابفروشی حضور پیدا می‌کردند؟ در دور نخست این طرح با استقبال 40 کتابفروشی آغاز شد و در پایان طرح به حدود 100 کتابفروشی رسید، بنابراین هر چند ما به آمار حضور فعلی کتابفروشی‌ها در سامانه قانع نیستیم و مقایسه‌ای هم با آن دوره نداریم، اما وقتی ما نمایشگاه مجازی را راه‌اندازی کردیم، نیز ناشران استقبال اولیه خوبی نشان ندادند، یک دوره آموزشی را طی کردیم و بعد در دور بعدی نمایشگاه مجازی یعنی بهمن 1401 تعداد نسبت به بهمن 99 بیشتر شد، از آن به بعد نیز هر دوره حدوداً 400 تا 500 ناشر جدید به نمایشگاه اضافه می‌شوند، حدود 200 تا 300 ناشر هم هستند که جمع‌بندی‌شان این است که فروش مجازی‌شان صفر بوده و یا کتابی در آن دوره ندارند، بنابراین شرکت نمی‌کنند. در مجموع اکنون نمایشگاه مجازی و حضور ناشران در آن به یک ثباتی رسیده است. ناشرانی که فروش مجازی نداشته باشند، می‌دانند که از هم‌دوره‌ای‌های خود عقب خواهند ماند.
در مورد سامانه خرید از کتابفروشی نیز ما چنین مسیری داریم، زمانی که طرح‌های فصلی اجرا می‌شد، کتابفروشانی بودند که انتقاد داشتند و می‌گفتند، زمانی که به مشتریان ما پیامک می‌زنید، مشتریان از دست ما می‌روند، بعد‌ها جلوتر که آمدند، دیدند که ما برای سامانه خرید از کتابفروشی به کل بانک اطلاعاتی از خریداران که مشتمل بر نمایشگاه مجازی، طرح‌های فصلی و… است، پیامک می‌دهیم و یکباره هر کتابفروشی با تعداد قابل توجهی مشتری جدید از سراسر ایران مواجه شد، در نتیجه اعتمادشان بیشتر شد. عجله‌ای برای اینکه بگوییم طرح خرید از کتابفروشی‌ها شکست خورده یا موفق است نداریم.
ما عجله‌ای برای ارزیابی طرح و اینکه بگوییم شکست خورده یا نه نداریم،
دلیلش هم برنامه‌ریزی‌های بعدی است که اتفاق افتاده است. اکنون نسخه جدید نرم‌افزار آماده شده که بسیاری از نقایص پیش از این را برطرف کرده است. مثلا یکی از این موارد پیشنهاد کتاب با توجه به سابقه خرید هر مشتری است. شما به عنوان مشتری سابقه‌ای از خرید نزد ما دارید، مثلا کتاب‌های حوزه ادبیات را مطالعه می‌کنید، اما فرصت بررسی چند هزار عنوان کتاب ادبیات را که سالیانه منتشر می‌شود، ندارید، قابلیت جدید سایت ما این امکان را به شما می‌دهد که پیشنهاد ویژه داشته باشید. قطعا این افزایش تقاضا را به دنبال خواهد داشت. در نمایشگاه مجازی این دوره که سامانه خرید از کتابفروشی نیز به نمایشگاه اضافه شد و کتابفروشان حضور داشتند، هم کتابفروشان تجربه موفقی را در نمایشگاه سپری کردند و هم بعد از نمایشگاه نیز افزایش فروش از کتابفروشی‌ها را شاهد بودیم، چرا که فروش مجازی موجب افزایش فروش ناشر و کتابفروش شده و در نتیجه تجدید چاپ‌ها بعد از نمایشگاه از سر گرفته شد و کتاب‌های تازه نیز روانه کتابفروشی‌ها شدند. در حالیکه سال‌های قبل تا شهریورماه فروش کتابفروشی‌ها راکد بود.
جداکردن کتابفروشی‌ها از جایگاه سنتی فعلی زمان‌بر است
عرض من این است که باید صبور باشیم، جدا کردن کتابفروشی‌ها از جایگاه سنتی فعلی و حضورشان در حوزه‌های تازه که فروششان را تضمین می‌کند و گردش مالی‌شان را بالا می‌برد، زمان‌بر است، البته در نسخه جدید سامانه خرید از کتابفروشی به طی شدن این روند در زمان سریع‌‌تر کمک خواهد شد. برنامه‌های تازه‌ای نیز خواهیم داشت، برای نمونه اگر ما به نمایشگاه‌های استانی فکر می‌کنیم، حتما به استفاده از این سامانه نیز فکر می‌کنیم، در نمایشگاه استانی مسئله این بود که شما به کتابفروشی‌های محلی آسیب می‌زنید.
شما به عنوان مشتری سابقه‌ای از خرید نزد ما دارید، مثلا کتاب‌های حوزه ادبیات را مطالعه می‌کنید، اما فرصت بررسی چند هزار عنوان کتاب ادبیات را که سالیانه منتشر می‌شود، ندارید، قابلیت جدید سایت ما این امکان را به شما می‌دهد که پیشنهاد ویژه داشته باشید. قطعا این افزایش تقاضا را به دنبال خواهد داشت.
اما حالا این یک امکان است برای اینکه دائماً همه کتابفروشی‌های کشور در همه عرصه‌‌هایی که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی متولی آن است، حضور دارند و باعث تقویت آنها خواهد شد البته این ابزار نمی‌تواند همه مسائل کتابفروشی‌ها را حل کند. مثلا نمی‌تواند موضوع ملکی‌شان را حل کند، نمی‌تواند همه هزینه‌هایشان را پوشش دهد، موضوع قیمت را حل کند. این یکی از ابزارهاست. سایر یارانه‌های وزارت ارشاد هم در طرح نهایی و سایر ارکان صنعت نشر مثل توزیع‌کننده‌ها و ناشران در طرح نهایی در این سامانه قرار خواهند گرفت و این سامانه مصداق بازار کتاب خواهد بود. در عین حال باید توجه داشت، که ما هنوز تبلیغاتی هم برای این سامانه نکرده‌ایم، کمپین‌هایی که برای نمایشگاه مجازی برگزار کردیم، روی این سامانه پیاده نکردیم.
* به نظر می‌رسد که مخاطب مشکل چندانی با سامانه ندارد. در نمایشگاه مردم نشان دادند که از سامانه خرید می‌کنند و مشکلی وجود ندارد. مشکل این است که هنوز در تهران که کمتر کتابفروشی وجود دارد که به بحث بروز کردن و دیجیتال کردن خودش فکر نکرده باشد. چندان استقبالی از سامانه وجود ندارد، در حالیکه عمده این کتابفروشی‌ها با شرکت‌های چون اسنپ همکاری می‌کنند. بسیاری از کتابفروشان مهمترین دلیل خود را نبود زیرساخت مناسب عنوان کرده‌اند، سامانه نرم‌افزاری کتابفروشی‌ها نیز امکان اتصال به سامانه شما را ندارد و از سوی دیگر کتابفروشی برای فعالیت در سامانه نیازمند اختصاص یک نیروی فیزیکی است، شما پیش از این در گفت‌وگو با تسنیم مطرح کردید که قرار است به سراغ شرکت‌های نرم‌افزاری که کتابفروشان با آنها کار می‌کنند بروید و برای اتصال این سامانه‌ها به طرح رایزنی کنید، این رایزنی‌ها به کجا رسید؟
بله رایزنی‌هایی انجام شده و به نتایجی هم رسیده‌ایم، ما تست‌های اولیه را با شرکت‌های نرم‌افزاری انجام دادیم و امیدواریم در این نسخه جدیدی که ارائه می‌شود، این مسئله هم حل شود، البته یک نکته تفاوت با اسنپ را نیز در نظر بگیرید، آن هم اینکه اسنپ مدعی حفظ قانون در موضوع نیست، برای همین هر چیزی که کتابفروشی فهرست می‌دهد در آنجا قرار می‌گیرد، اما تفاوتی که این سامانه دارد، در آینده مسئله قانونگرایی را تضمین می‌کند. مثل مسئله قاچاق کتاب یا فروش کتابی که مجوز ندارد. یا کتابی که فروشنده‌اش مشخص نیست، کتابی که افست شده و… این‌ها قابل رصد است.