تاب آوری به چه معناست ؟
آیا درهنگام طوفان، درختان را دیده اید، آنگاه که به خود می پیچند وخم می شوند برف ها به روی شاخه هایشان سنگینی می کند تا بدانجا که شاخه هایشان در مقابل زمین سر تعظیم فرودمی‌آورند اما به ندرت می‌شکنند و به محض فروکش کردن طوفان وآب شدن برف ها بتدریج استوارتر از گذشته بر می‌خیزند؟
آیا فردی را سراغ دارید که با وجود رشد در یک محیط نه چندان مناسب (مثلا در خانواده های آشفته، مدارس شلوغ و کم امکانات، جوامعی با میزان بیکاری بالا و فرصت های شغلی اندك و …) به موفقیت های بزرگی در زندگی خود دست یافته باشد؟
یا برعکس، افرادی که با وجود در اختیار داشتن امکانات مناسب و برخورداری از شرایط ایده آل، موفقیت های کمی را در زندگی تجربه کرده اند؟
احتمالا تا به حال این سؤال به ذهنتان رسیده که چرا برخی افراد در برخورد با عوامل استرس زا انعطاف پذیری خاصی دارند و خم به ابرو نمی‌آورند ولی بعضی هاي دیگر برای مقابله با چنین عواملی مشکل دارند؟
واین که ویژگی های این افراد آموختنی است یا ارثی؟
بد نیست بدانید که برای مشکلات و سختی هایی که ممکن است در زندگی همه ما وجود داشته باشد، قدرت پیشگویی کننده ای وجود ندارد؛ بلکه این خودمان هستیم که این قدرت را براي آنان قائل می شویم. در واقع این قدرت از درون خود ما سرچشمه می‌گیرد و با یکی از ویژگی های مهم روانی به نام «تاب آوری» ارتباط پیدا می کند.
تاب آوری در مورد کسانی بکار می رود که در معرض خطر قرار می گیرند ولی دچار اختلال نمی شوند. از این رو شاید بتوان نتیجه گیری کرد که مواجه شدن با خطر شرط لازم برای آسیب پذیری هست اما شرط کافی نیست.
تاب آوری چیست؟
تاب آوری ظرفیتی برای مقاومت در برابر استرس و فاجعه است. روانشناسان همیشه سعی کرده اند که این قابلیت انسان را براي سازگاری و غلبه بر خطرو سختی ها افزایش دهند. افراد و جوامع می‌توانند حتی پس از مصیبت های ویرانگرانه به بازسازی زندگی خود بپردازند. تاب آور بودن به این معنا نیست که از این طریق بتوانید زندگی بدون تجربه استرس و درد را داشته باشید. مردم پس از گرفتار شدن در مشکلات و از دست دادن‌ها به احساس غم، اندوه و طیف وسیعی از احساسات دیگر می‌رسند. مسیر دستیابی به انعطاف پذیری از طریق کار و توجه برروی اثرات استرس و وقایع دردناک ایجاد می‌شود. ارتقاء تاب آوری منجر به رشد افراد در به دست آوردن تفکر و مهارت های خود مدیریتی بهتر و دانش بیشتر می‌شود. همچنین تاب آوری با روابط حمایتی والدین، همسالان و دیگران و همچنین با باورهای فرهنگی و سنتی به افراد برای مقابله با ضربه های غیر قابل اجتناب زندگی کمک تاب آوری در انواع رفتار ها، افکار و اعمال می‌تواند آموخته شود.
هنگامی که فاجعه از سر بگذرد و نیازهای اولیه انسانی تأمین گردد، آن گاه تاب آوری احتمال ظهور می‌یابد. مهم ترین نتیجه کاربردی برآمده از دل پژوهش های تاب آوری، این است که می‌توانیم توانمندی افراد را ارتقاء دهیم بگونه‌ای که آنها به احساس هویت و کارآمدی، توانایی تصمیم گیری، هدف گذاری و باور به آینده دست یابند و از این راه بتوانند نیازهای اولیه انسانی خود برای مهربانی، رابطه با دیگران، چالش، قدرت و معنا داری را در شرایط طاقت فرسا به‌عنوان کانون توجه هر گونه مداخلات پیشگیرانه، آموزشی و رشد فردی قرار دهند.
به عبارت بهتر، تاب آوری را می توان مفهومی روان شناختی دانست که می خواهد توضیح دهد افراد چگونه با موقعیت‌هاي غیر منتظره کنار می‌آیند. با این اوصاف تاب آوري نه تنها افزایش قدرت تحمل و سازگاري فرد در برخورد با مشکل، بلکه مهم تر از آن حفظ سلامت روانی و ارتقاي آن است . حتی تاب آوري افراد را توانمند می سازد تا با دشواري ها و ناملایمات زندگی و شغلی رو به رو شوند، بدون اینکه آسیب ببینند و حتی از این موقعیت ها براي شکوفایی و رشد شخصیت خود استفاده کنند.
عواملی که به انعطاف پذیري کمک می‌کند عبارتند از:
روابط نزدیک با خانواده و دوستان
نظرمثبت از خود و اعتماد به توانایی‌ها و نقاط قوت خود
توانایی مدیریت هیجانات قوي و تکانشی
مهارت‌هاي بهتر حس مسائل و ارتباط خوب
احساس کنترل
خود را به عنوان یک انسان منعطف دیدن نه به عنوان یک قربانی
مقابله با استرس از راه سالم و اجتناب از راهبردهاي مقابله اي مضر مانند اعتیاد به مصرف مواد
کمک به دیگران
یافتن معنایی مثبت در زندگی خود با وجود وقایع دشوار و مشکلات.
تاب آوری آموختنی است
نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که درست است تاب آوری به قابلیت تطابق انسان در مواجهه با بلایا یا فشارهای جانکاه، غلبه یافتن و حتی تقویت شدن با آن تجارب اطلاق می شود، اما این خصیصه در کنار توانایی های درونی شخص و مهارت های اجتماعی او و همچنین در تعامل با محیط تقویت می‌شود، توسعه می‌یابد و به عنوان یک ویژگی مثبت متبلور می‌شود. نتیجه اینکه تاب آوری در هر سن ودر هر سطحی رخ می‌دهد و سازه‌ای شناختی و قابل آموزش است یعنی تاب آوری پدیدهای ذاتی نیست. بلکه از طریق تمرین، آموزش، یادگیری وتجربه حاصل می‌شود. پس اگر فکر می‌کنید تاب آوری کمی دارید، می‌توانید آن را تقویت کنید و مهارت های خود را برای تاب آور شدن پرورش دهید. پس تاب آوری قابل یادگیری است حال کمی خودتان و اطرافیانتان را ارزیابی کنید و ببینید در مواجهه با مسائل ومشکلات چگونه عمل می کنید؟ آیا از نتیجۀ عملکردتان احساس رضایت می کنید؟
دو روی سکه ی تاب آوری
رفتارهای تاب آورانه به افراد کمک می‌کند تا بر تجارب منفی چیره شوند و حتی آنها را به تجارب مثبت در خودشان تبدیل کنند. به همین دلیل است که روان شناسان در مفهوم تاب آوری دو وجه را مهم می‌دانند. اول اینکه فرد یک حادثه یا رویداد آسیب زا و فشار و سختی را تجربه می‌کند و دوم اینکه در برابراین حوادث انعطاف پذیر است و براي بازگشت به عملکرد و کارکردهاي معمول خود دست به جبران می‌زند. افراد تاب آور توانایی ترمیم ضربه هاي روانی وارد شده به آنها و فائق آمدن بر سختی را دارند.
افراد تاب آور:
آگاهانه و هشیار عمل می‌کنند افراد تاب آور ، نسبت به موقعیت، آگاه و هشیارند، احساسات و هیجان هاي خود را می‌شناسند، بنابراین از علت این احساسات نیز باخبرند و هیجان‌های خود را به شیوه سالم مدیریت می‌کنند. از سوی دیگر احساسات و رفتارهای اطرافیانشان را نیز درک می‌کنند، و در نتیجه بر خود، محیط و اطرافیانشان تأثیر مثبتی می گذارند و می پذیرند که، موانع بخشی از زندگی هر انسان است. یکی دیگراز ویژگی های افراد تاب آور این است که می‌دانند زندگی پراز چالش است. آنها می‌دانند که ما نمی‌توانیم از بسیاری مشکلات اجتناب کنیم، ولی می‌توانیم در برابرآنها باز و منعطف باشیم و اشتیاق خود را براي سازگار شدن باتغییرات حفظ کنیم. افراد تاب آور، دارای منبع کنترل درونی هستند. خود را مسئول شرایط خویش می دانند و برای هرمشکل، شکست و مسئله، منابع بیرونی را سرزنش نمی‌کنند. آنها سهم خود را در امور زندگی، همراه با مسئولیت، پذیرفته اند و بر این باورند که هر عملی که انجام می‌دهند بر زندگیشان بازتاب می‌یابد. البته واضح است که برخی عوامل از کنترل ما خارج است. نظیر بلایای طبیعی. این افراد، در ضمن تشخیص علت مسائل، قادرند با پیدا کردن را ه حل مؤثر بر موقعیت و آینده خود تأثیر مثبت بگذارند. از مهارت‌های حل مسئله برخوردارند وقتی بحران پدیدار می‌شود، افراد تاب آور قادرند با استفاده از فنون حل مسئله، به را ه حل‌هاي امن و مطمئن برسند. در حالی که سایر افراد در این موقعیت‌های سخت دچار استرس زیاد می‌شوند و نمی‌توانند را ه حل مناسب و مفیدی انتخاب کنند. ارتباطات محکم اجتماعی دارند افراد تاب آور شبکۀ حمایتی و عاطفی محکمی دارند . چنین ارتباطاتی به آنها کمک می کند، درباره نگرانی‌ها و چالش‌های خود با کسی صحبت کنند، از مشورت، همدلی و همراهی آنها بهره مند شوند، راه حل‌های جدید را کشف کنند و در مجموع از لحاظ روانی احساس قدرت و آرامش کنند. خود را فردی قربانی ارزیابی نمی‌کنند افراد تاب آور خود را قربانی و ناتوان تصور نمی‌کنند. وقتی با یک بحران دست به گریبان اند ، همواره خود را فردی نجات یافته تصور می کنند و معتقدند که می توانند بر شرایط فائق آیند. قادرند متناسب با موقعیت ، درخواست کمک کنند.
چنان که گفته شد منابع حمایتی یکی از اجزای مهم تاب آوری است. بنابراین افراد تاب آور هر زمان که ضرورت ایجاب کند، از این منابع درخواست کمک می کنند. منابع حمایتی تخصصی شامل روانشناسان و مشاوران متخصص ،کتا بهای خودیاری، مطالعۀ زندگی نامه های افراد مهم و دیگرمنابع حمایتی شامل دوستان، افراد خانواده ، همسایه ها و مانند آن است.
ویژگی هاي اصلی افراد تاب آور چیست؟
از دیدگاه روان شناسی، افراد تاب آور ۴ ویژگی اصلی دارند:
- احساس ارزشمندی پذیرفتن خود به عنوان فردی ارزشمند و احترام قائل شدن برای خود و توانایی هایشان. بی قید و شرط دوست داشتن و سعی در شناخت نقاط مثبت خود وپرورش دادن آنها و از طرف دیگر شناخت نقاط ضعف خود و کتمان نکردن آنها. علاوه برآن سعی می کنند که این نارسایی ها را با واقع بینی بر طرف کرده و در غیر این صورت با این ویژگی ها کنار می آیند.
- مهارت در حل مسئله؛ افراد تاب آور ذهنیتی تحلیلی انتقادی نسبت به توانایی هاي خود و شرایط موجود دارند، در مقابل شرایط مختلف انعطاف پذیر می‌باشند و توانایی شگفت انگیزی درباره پیدا کردن راه حل‌هاي مختلف درباره یک موقعیت یا مسئله خاص دارند. همچنین توانایی ویژه ای در تجزیه وتحلیل واقع بینانه مشکلات شخصی و پیدا کردن راه حل‌های فوری و راهبردهای دراز مدت برای حل و فصل مشکلاتی که به آسانی و سریع حل نمی‌شوند را دارا هستند.
- کفایت اجتماعی این دسته از افراد مهارت‌های ارتباط با دیگران را خیلی خوب آموخته‌اند. آنها می‌توانند در شرایط سخت هم شوخ طبعی خودشان را حفظ کنند، می‌توانند با دیگران صمیمی شوند و درمواقع بحرانی از حمایت اجتماعی دیگران بهره ببرند؛ ضمن اینکه این گونه آدم ها می‌توانند سنگ صبور خوبی باشند، وقتی برایشان حرف می‌زنید خوب گوش می‌دهند و خودشان را جای شما می‌گذارند. آنها طیف وسیعی از مهارت ها و راهبردهای اجتماعی شامل مهارت هاي گفتگو، آمادگی براي گوش دادن به دیگران و احترام گذاشتن به احساسات و عقاید دیگران که در تعاملات اجتماعی بسیار مهم است را دارا هستند. افراد تاب آور شبکۀ حمایتی و عاطفی محکمی دارند . چنین ارتباطاتی به آنها کمک می‌کند، دربارة نگرانی ها و چالش هاي خود با کسی صحبت کنند، از مشورت، همدلی و همراهی آنها بهره مند شوند، راه حل های جدید را کشف کنند و در مجموع از لحاظ روانی احساس قدرت و آرامش کنند.
- خوش بینی اعتقاد راسخ به اینکه آینده می‌تواند بهترباشد ، احساس امید و هدفمندی و باور به اینکه می‌توانند زندگی و آینده خود را کنترل کنند و موانع احتمالی نمی‌تواند آنها را متوقف سازد.
- همدلی تاب آورها دارای توانایی برقراری رابطه توام با احترام متقابل با دیگران هستند که موجب به هم پیوستگی اجتماعی یعنی احساس تعلق به افراد، گروه ها و نهادهای اجتماعی می‌شود.
چگونه تاب آور شویم؟
ممکن است بپرسید در تاب آوری فرد دقیقا چه کاری انجام می‌دهد؟ می‌توان گفت فرد تاب آور، نحوه ي استدلال و نگرش متفاوتی در مواجهه با شرایط ناگوار اتخاذ می‌کند؛ به جای فاجعه ساختن از مشکل و گرفتار شدن در تبعات آن به خود و توانایی هایش توجه بیشتري می‌کند. مثلا چنین شخصی ممکن است یک موقعیت پرمخاطره را یک فرصت در نظربگیرد نه یک تهدید و در دشواری ها به جای اضطراب موفقیت را تجربه کند. بنابراین تاب آوری موجب سازگاري مناسب در مواجهه با مشکلات می‌شود و این چیزی بیش از اجتناب ساده از پیامدهای منفی است. در همین مورد روان شناسان حیطه‌ی خلاقیت اعتقاد دارند هر عمل خلاقانه‌ای متضمن ویرانی وضعیت پیشین است. به نظر می‌رسد که افراد تاب آور به طور خلاقانه رابطه‌ی قدیمی «شرایط ناگوار-آسیب روانی» را حذف و با یک تغییر جدید، رابطه ي «شرایط پر مخاطره-رشد و بالندگی» را جایگزین آن می کنند. یعنی تاب آورها؛ ذهنشان را طوری برنامه ریزی کرده اند که بعد از هرموقعیت استرس آوری به دنبال رشد خودشان هستند و مثل خیلی ها تسلیم آسیب های روانی نمی‌شوند. خلاصه تاب آوری در مورد کسانی به کار می‌رود که در معرض خطر قرار می‌گیرند ولی دچار اختلالات روانی نمی‌شوند و زندگیشان آن چنان مختل نمی‌شود و اگر هم بشود به سرعت به شرایط متعادل پیشین برمی گردند. تاب آوری باعث می‌شود که افراد در شرایط دشوار و با وجود عوامل خطر از ظرفیت های موجود خود در دستیابی به موفقیت و رشد زندگی فردی استفاده کنند و از این چالش ها و آزمون ها به عنوان فرصتی برای توانمند کردن خود بهره گیرند و از آنها سربلند بیرون آیند.
توصیه هایی جهت تاب آوری
پژوهش ها نشان می‌دهد عزت نفس نقش مهمی در کنار آمدن با استرس‌هاي زندگی دارد. چنانچه به توانمندی‌های خود باور داشته باشید، در مقابله با مشکلات بسیار مؤثرتر عمل می‌کنید.
در زندگی خود معنا و هدف داشته باشید. افرادی که در زندگی هدف مشخصی ندارند و معناي مهمی برای زندگی خود نیافته اند، با هر سختی و مشکلی، از هم می‌پاشند و انگیزه خود را از دست می‌دهند.
ارتباطات خود را توسعه دهید. داشتن روابط عاطفی و اجتماعی محکم عامل بسیار مهمی در سلامت روان انسان به شمار می رود و هنگام بروز بحران های زندگی پشتوانۀ بسیار مفیدی محسوب می شود. بنابراین روابط دوستانه و خانوادگی خود را تقویت کنید.
نسبت به تغییرات انعطاف پذیر باشید.زندگی یعنی تغییر. اگرنسبت به تغییرات زندگی منعطف نباشید همواره در بیم و هراس باقی می‌مانید و توانایی مواجه شدن با آن را از دست می‌دهید.
مراقب تغذیه و سلامتی خود باشید. از قدیم گفته اند عقل سالم در بدن سالم است. پس برای آنکه بهتر بیندیشید مراقب جسم خودتان باشید، تغذیۀ سالم ، ورزش و سبک زندگی سالم را سرلوحه خود قرار دهید.
مهارت‌های سالم برای مقابله با مشکلات را بیاموزید. اگرمقابله‌هاي مسئله مدار و هیجان مدار سالم را بیاموزید به هنگام مواجهه با مشکلات زندگی، مخزن غنی و پرمحتوایی از راهکارهای مفید دارید که بر حسب اوضاع می‌توانید از آنها استفاده کنید.
خوشبین باشید. نگاه واقع بینانه توأم با مثبت اندیشی سبب می‌شود درک مناسبی از مسئله داشته باشید و به شیوه ای متناسب عمل کنید.
دلبستگی های مثبت ایجاد کنید. مشارکت در یک یا چند فعالیت سرگرم کننده سالم، عضویت در گروههای مذهبی، حضور در باشگاه ورزشی،کلا سهای هنری و انجمن های علمی و مانند آن موجب می شود به هنگام وجود مشکل آرامش خود را بازیابید.
معنویت را در خود تقویت کنید. افرادي که ایمان قوی دارند ودر مشکلات و سختی ها ضمن تلاش و تعقل به خداوند توکل می‌کنند، آرامش و امنیت وصف ناپذیری را تجربه می‌کنند.
#توسعه فردی
#کارگاه‌های مهارتی
#ارتباط موثر