به جِدّ معتقدم ما ملتی هستیم که در کودکی متوقف شده‌ایم. یعنی چون به توانمندسازی کودکانمان بی‌توجه بوده‌ایم، و اصولاً، هم از طرف خانواده و هم از طرف حکومت‌ها، کودکی ما به بازی گرفته شده است، آنگاه توانایی‌های‌مان در حد کودکی باقی مانده است و اکنون که بزرگ شده‌ایم جامعه‌ای هستیم که همچنان رفتار کودکانه‌ای داریم. همان‌گونه که کودک با یک آب‌نبات شاد می‌شود، ما نیز با منافع اندکی راضی و به وعده‌های ساده‌ای فریفته می‌شویم. صبور نیستیم، گفتوگو نمی‌دانیم و به اندک اختلافی یا قهر می‌کنیم یا بازی را به هم می‌زنیم.
یکی از اصلی‌ترین مولفه‌های بلوغ عقلانی و روحی، چه در سطح فردی و چه در سطح اجتماعی، “توانایی گفتوگو ” است.
در واقع معتقدم بدون تقویت این توانایی در یک جامعه، آرزوی توسعه آرزویی محال است. اقتصاددانان توسعه برای” شرایط آستانه‌ای توسعه”، یعنی شرایطی که تا در جامعه‌ای محقق نشود اصولاً موتور توسعه روشن نخواهد شد و قطار یک جامعه روی ریل توسعه قرار نخواهد گرفت، ویژگی‌های متعددی ذکر کرده‌اند. وقتی به این شرایط نگاه می‌کنیم درمی‌یابیم که همه آن‌ها نیازمند وجود یک مهارت اصلی در جامعه است و آن “مهارت گفتوگو” است.
و مرادم از گفتوگو، حرف زدن یا “اختلاط”نیست. گفتوگو، مجادله و مناظره و بحث هم نیست.گفتوگو یک داد و ستد زاینده، اخلاقی، عقلانی و هم‌سطح است.گفتوگو عین وقتی است که خریدار و فروشنده برای معامله و مبادله کالایی که نیاز دارند، روبه‌روی هم می‌ایستند و درباره آن کالا صحبت می‌کنند. در مبادله، هر دو طرف احساس می‌کنند که از این مبادله منتفع می‌شوند، وگرنه هیچ‌گاه وارد مبادله نمی‌شدند. در مبادله، هر کدام از طرفین احساس می‌کند طرف مقابل چیزی دارد که اگر از او بگیرد به دردش می‌خورد و منتفع می‌شود.در مبادله پیش‌داوری نمی‌کنیم، کالا را می‌گیریم و وارسی می‌کنیم، اگر سالم و استاندارد بود مبادله انجام می‌شود. در مبادله حاضریم در برابر چیزی که می‌ستانیم چیزی بدهیم. در مبادله موقعیت‌های علمی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی طرفین اثری ندارد، یعنی تا زمانی که درباره خرید و فروش آن کالا با هم صحبت می‌کنند گویی هر دو هم‌سطح هستند. و در پایانِ مبادله، هر دو طرف راضی از یکدیگر جدا می‌شوند.
گفتوگو یک توانایی محوری برای مبادله اندیشه‌ها است که در آن هر طرف باید دستکم ده ویژگی داشته باشد تا در پایان، هر دو طرف از گفتوگو راضی باشند.
این توانایی‌ها عبارتند از:
۱.توانایی گوش دادن فعال
فقط نشنویم بلکه عمیقاً گوش بدهیم.
۲.توانایی سخن گفتن محترمانه
توانایی ابراز خویش یا سخن‌گفتن صادقانه، صاف و رو راست و بدون پیچیدگی سخن گفتن
3.توانایی پذیرندگی و آموزندگی
به مثابه یک فرد عالم که نیازی به یادگیری از دیگران ندارد وارد گفتوگو نشویم.
4.توانایی داشتن ذهنی گشوده و باز نسبت به دیدگاه دیگران:
حق را در انحصار خودمان ندانیم.
۵.توانایی صبر در شنیدن و آرامش در بیان نظر
۶. توانایی تعلیق ذهنی:گوش دادن بدون پیش‌داوری و توقف موقت دادن به باورهای قبلی‌مان
۷. توانایی همدلی و جانبداری سازنده :
به طرف مقابل فرصت و آرامش بدهیم تا مقصودش را به اندازه کافی توضیح بدهد.
۸.توانایی جویندگی: همواره در جست‌وجوی دانستن بیشتر باشیم
۹. توانایی ناظر بودن
۱۰.خودآگاه بودن در طول گفتوگو: خود را فریب ندادن، بر پچ‌پچ‌های درونی غلبه کردن و …
متاسفانه این ویژگی‌ها چیزی نیستند که هر‌گاه اراده کنیم آن‌ها را کسب کنیم. این ویژگی‌ها باید از کودکی و در فرایند آموزش، در وجود افراد جای‌گیر و درونی و به یک عادت رفتاری تبدیل شود.
اکنون می‌گویم اصلی‌ترین معضل اجتماعی که مانع مهمی برای شکل‌گیری شرایط آستانه‌ای توسعه در کشور ما شده است و باعث شده که ما حتی نتوانیم از سایر مواهب و فرصت‌های تاریخی‌‌مان مثل نفت، انقلاب و … نیز برای توسعه بهره ببریم، همین ناتوانی در گفتوگو است.
برداشت بخش‌هایی از مقاله
دکتر محسن رنانی مرتبط با گفتوگو
